یک بیهق و دو بیهقی!!

عموم کسانی که اهل ادب و فرهنگ و تاریخ هستند میدانند کتاب وزین «تاریخ بیهقی» با کتاب ارزشمند «تاریخ بیهق» متفاوت است، چرا که هریک تألیف دو نویسنده  متفاوت هستند. اما خارج از اهل ادب و مطالعه، بیشتر افراد نمیدانند که در تاریخ ادبیات ایران دو ادیب و مورخ بنام بیهقی وجود دارند...   

 ابوالفضل بیهقی، نویسنده‌ی کتاب معروف «تاریخ بیهقی»، از آن دست نویسندگان ادبیات کهن ایران است که کم‌تر افسانه‌‌پردازی‌ درباره‌ی زندگی‌اش وجود دارد. با این حال، مدفن این ادیب و مورخ بزرگ ایرانی همچنان محل بحث و چالش است. از طرف دیگر ابوالحسن بیهقی ملقب به ابن فندق عالم و دانشمند قرن ششم هجری در دیار بیهق متولد و همانجا درگذشته است.شباهت نام‌ خانوادگی ابن‌ فندق با ابوالفضل نه تنها مسافران، بلکه مردم شهر سبزوار را هم به اشتباه انداخته است.

 ظهیرالدین ابوالحسن علی بن ابوالقاسم زید ابن محمد بیهقی، معروف به ابن فندق بیهقی، حکیم، ادیب و ریاضی‌دان مشهور قرن ششم هجری است که مگر شباهت نام خانوادگی، نسبت دیگری با ابوالفضل بیهقی ندارد. وی معروف به فرید خراسان در 490 ه.ق در قریه ششتمد از ناحیه بیهق تولد یافت. این حکیم و ادیب مشهور ایران، از ریاضیدانان بزرگ عهد شمرده می شده است. بیهقی در اجزاء حکمت و علوم عقلی دست داشت و مردی دقیق نظر و جامع الاطراف بود. از بیهقی بجز از تتمه و جوامع احکام نجوم، در سه مجلد آثار دیگری باقی مانده است.مانند تاریخ بیهق که دربارة تاریخ، جغرافیا، رجال، ادب، دانش و سیاست تا زمان زندگانی خودش می باشد. علت شهرت زید بیهقی به ابن فندق از این جهت است که نبیرة امام ابی سلیمان فندق یکی از مشاهیر علما است. وی در سال 565 ه.ق در زادگاهش قریه ششتمد، در گذشت و به خاک سپرده شد. آرامگاهش در حال حاضر بر بلندترین نقطة این روستا و مشرف بر آن قرار دارد.

 

در حالی‌که ابوالفضل بیهقی در روستایی در این منطقه به دنیا آمده است. او در روستای حارث‌آباد بیهق در نزدیکی سبزوار، به سال 370 هجری خورشیدی به دنیا آمده و بعد از آن‌جا به شهر غزنه مهاجرت کرده است. محمدجعفر یاحقی،  مصحح کتاب گرانقدر «تاریخ بیهقی» می‌گوید: «ابوالفضل بیهقی به شهر غزنه مهاجرت می‌کند و در همان‌جا هم از دنیا می‌رود. از آن‌جایی که 60 یا– 70 سال بعد از درگذشت ابوالفضل بیهقی، شهر غزنه در حمله‌‌ای از بین می‌رود، از همین‌رو مدفن ابوالفضل بیهقی نامعلوم است.» لذا بیهقی که عموم مردم بعنوان مورخ شهیر می شناسند، در قرن پنجم هجری و حدود یک قرن پیش از ابن فندق زندگانی کرده است

.

 ابوالفضل محمدبن حسین بیهقی سال 370 هجری خورشیدی به دنیا آمد و سال 456 خورشیدی از دنیا رفت. او اوایل عمر را در نیشابور به تحصیل دانش اشتغال داشت، سپس به سمت دبیری وارد دیوان محمود غزنوی و حکمرانان بعد از او شد و در سال 418 هجری خورشیدی پس از درگذشت استادش بونصر مشکان به سمت دبیر دیوان شاهی برگزیده شد. این مورخ و ادیب سال 437 پس از آزادی از زندان، به نگارش «تاریخ بیهقی» مشغول شد.